Finansira: FMON. Vrijeme provedbe: 2020, 2021
Voditelj projekta: prof. dr. Azra Skender
Drijen (Cornus mas L.) pripada porodici Cornaceae. Većina vrsta roda Cornus su stablašice ili žbunovi, a nekoliko ih spada u grupu zeljastih trajnica (Ball, 1968). To je šumsko voće čiji se plodovi mogu konzumirati u svježem stanju, a takođe se mogu praviti različiti proizvodi. Posljednjih godina sve više autora se bavi istraživanjem autohtonih i samoniklih vrsta i sorti voća, što ukazuje na sve veći značaj očuvanja genetskih resursa voćaka. Drijen je prisutan u ljudskoj ishrani već 7 000 godina. Prehrambena vrijednost drijena bila je prepoznata još u staroj Grčkoj i Rimu u srednjem vijeku gdje je uzgajan u samostanskim vrtovima a do kraja 19. vijeka moglo ga se naći na tržnicam cijele Evrope. Oduvijek je poznat po svojim hranjivim i ljekovitim svojstvima. Plod drijena je bogat taninskim materijama, šećerima, organskim kiselinama, pektinom i dr. Sadržaj askorbinske kiseline može iznositi i do 120,4 mg/100g ploda, a velike količine antocijana i tanina daju mu visoku antioksidativnu moć, pa se može koristiti kod kardiovaskularnih i probavnih oboljenja. Drijen se sve više cijeni kao vrijedna namirnica u ljudskoj ishrani.
U Bosni i Hercegovini se drijen prikuplja u vrijeme pune zrelosti ploda i prerađuje najčešće u sok, rakiju, đemove i marmelade. Znatan dio prikupljenih plodova se proda na lokalnim tržnicama gdje postiže cijenu od 2KM po kilogramu. Veoma je poznat areal rasprostranjenosti drijena oko Drvara, iako raste na cijeloj teritoriji naše zemlje. U okolini Zenice su poznata prirodna staništa drijena veoma krupnog ploda, pa čak i jedno naselje nosi naziv po ovoj biljnoj vrsti (Drinjani kod Gornje Gračanice). Dosadašnja istraživanja ploda drijena u BiH pokazala su da se njegova masa kreće od 1,74 do 2,59. Upravo zahvaljujući visokim prehrambenim i ljekovitim svojstvima njegovog ploda, selekcija drijena je veoma aktuelna u svijetu zadnjih nekoliko godina. Drijen je stranooplodna biljka i razmnožava se uglavnom sjemenom. Zbog toga postoji velika genetička varijabilnost unutar ove vrste. Kako Bosna i Hercegovina posjeduje područja koja su prepoznatljiva po prirodnim samoniklim populacijama drijena, pretpostavlja se da raspolaže i velikim genetičkim diverzitetom ove voćkarice. Iz takvih populacija je neophodno izdvojiti (selekcionirati) visoko vrijedne genotipove koji bi mogli poslužiti kao matična stabla za vegetativno razmnožavanje i proizvodnju sadnica. Time bi se stimulisalo ruralno stanovništvo da uzgaja drijen kao voćku a to bi uticalo na poboljšanje njihovog ekonomskog statusa.
Osnovni cilj ovog istraživanja je da se na osnovu pomoloških karakteristika i molekularnih mikrosatelitnih markera ispitaju osobine ploda i genetički odnosi između perspektivnih genotipova drijena sa područja Drvara, Mostara i Zenice (ukupno 60 stabala) kao prvi korak u selekciji ove voćne vrste na području Bosne i Hercegovine. Krajnji cilj ovog projekta je odabir dobrih genotipova sa boljim karakteristikama ploda (krupnoća i visok sadržaj važnih fitonutrijenata), koji bi se preporučili za gajenje na okućnicama i plantažama, te bi se tako drijen prestao samo sakupljati, već bi se počeo i plantažno uzgajati. To bi moglo značajno uticati na zapošljavanje i samozapošljavanje ruralnog stanovništva.
Da bi se postigao navedeni cilj, bilo je potrebno izvršiti sljedeće zadatke:
- Pronalazak perspektivnih genotipova drijena na osnovu anketnih listića
- Izdvajanje vrijednih genotipova sa aspekta morfometrijskih i biohemijskih osobina ploda na predviđenim lokalitetima
- Izvršiti genetičku karakterizaciju, ispitati genotipsku varijabilnost i strukturu odabranih genotipova, te utvrditi njihovu pripadnost vrsti Cornus mas L.
U toku 2020. godine izvršena je inventorizacija samoniklih genotipova na sva tri lokaliteta. Pronađena stabla su markirana. U toku vegetativnog perioda uzeti su uzorci listova za DNK izolaciju i dalji postupak genetičke analize pomoći mikrosatelitnih markera. U toku jeseni, u vrijeme sazrijevanja ploda, uzeti su uzorci plodova sa svih 60 zabilježenih stabala. U laboratoriji Biotehničkog fakulteta urađena je analiza morfometrijskih svojstava ploda, a dobiveni rezultati su statistički obrađeni, pa već postoje prvi rezultati istraživanja.
U narednoj, 2021. godini planira se sprovođenje analiza hemijskih svojstava ploda na Biotehničkom fakultetu u Bihaću i genetička analiza prikupljenih uzoraka u Institutu za genetičko inžinjerstvo i biotehnologiju (INGEB) Univerziteta u Sarajevu, kao i publikacija naučnog rada koji proizilazi iz ovog istraživanja.
